بریم با هم بررسی کنیم که بازار قیر در ایران چگونه است؟ دوستان عزیزم در مقاله های دیگر گفته بودیم که ، قیر یا بیتومن ، یکی از فرآورده های سنگین پالایش نفت خام است که نقش حیاتی در صنعت راه سازی ، عایق کاری و ساخت و ساز دارد . ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان قیر در منطقه خاورمیانه ، سالانه میلیون ها تن از این محصول را به کشور های مختلف صادر می کند . در میان بازار های هدف ایران ، کشور های آسیای مرکزی و اخیراً روسیه جایگاه ویژه ای یافته اند .
پرسش کلیدی این است که چرا این کشور ها در سال های اخیر به خریداران اصلی قیر صادراتی ایران تبدیل شده اند ؟
برای پاسخ به این پرسش ، باید به مجموعه ای از عوامل اقتصادی ، جغرافیایی ، فنی و سیاسی توجه کنیم که از یک سو مزیت رقابتی ایران را افزایش داده و از سوی دیگر نیاز های خاص کشور های مقصد را پوشش داده است .
بخش اول : جایگاه ایران در تولید و صادرات قیر
ایران از نظر حجم تولید قیر ، در بین پنج کشور اول جهان قرار دارد . دسترسی زیاد به منابع نفت خام ، وجود پالایشگاه های پیشرفته ، و همچنین توان فنی بالا در تولید قیر با مرحله های مختلف ، ایران را به یک قطب مهم در بازار جهانی قیر تبدیل کرده است .
۱. ظرفیت تولید
ظرفیت سالانه تولید قیر ایران حدود ۶ تا ۷ میلیون تن تخمین زده می شود ، که بخش قابل توجهی از آن صادر می شود . در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد از قیر تولیدی کشور صادر می گردد . استان های تهران ، بندرعباس ، اصفهان ، آبادان و بندر امام خمینی از مراکز مهم تولید و صادرات قیر محسوب می شوند .
۲. کیفیت فنی
قیر صادراتی ایران عمدتاً از نوع VACUUM BOTTOM تولید می شود که پس از فرآیند های پالایشی و دمیدن هوا به قیر خام ، به استاندارد های بین المللی نظیر 60/70 و 80/100 می رسد. این استاندارد ها با نیاز کشور های آسیای مرکزی که دارای زمستان های سرد و تابستان های گرم هستند ، تطابق بالایی دارد .
۳. موقعیت ژئوپلیتیکی
ایران از نظر موقعیت جغرافیایی ، در مسیر ترانزیت میان خلیج فارس و آسیای مرکزی قرار گرفته است . دسترسی به دریا از جنوب ( خلیج فارس و دریای عمان ) و ارتباط زمینی با شمال ( از طریق مرز های ترکمنستان ، آذربایجان و ارمنستان ) امکان صادرات قیر با هزینه کمتر و سرعت بالا تر را فراهم کرده است .
بخش دوم : ویژگی های قیر صادراتی ایران
قیر ایران به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی متعادل خود در بازار های جهانی شناخته شده است .
۱. پایداری حرارتی بالا
قیر های تولید ایران در برابر تغییرات دما مقاوم اند و در شرایط آب و هوایی متنوع ( از دمای منفی ۲۰ تا مثبت ۶۰ درجه سانتی گراد ) عملکرد مناسبی دارند .
۲. خلوص و درصد بالای آسفالتن
یکی از شاخص های مهم در کیفیت قیر ، درصد آسفالتن و مالتن است . قیر ایران از پالایش نفت های نسبتاً سنگین جنوب کشور به دست می آید و حاصل می شود که دارای درصد آسفالتن بالا است ، در نتیجه چسبندگی و ماندگاری بالایی دارد .
۳. ثبات و سازگاری با استاندارد های بین المللی
قیر صادراتی ایران مطابق با استاندارد های ASTM و EN12591 تولید می شود ، که آن را برای بازار های اروپایی و آسیایی مناسب کرده است .
۴. تنوع در گرید ها
صادرات ایران شامل انواع قیر های (PG) ، (VG) ، (PG) و قیر های امولسیونی است . این تنوع به خریداران اجازه می دهد بر اساس نوع پروژه ( راه سازی ، بام سازی ، عایق کاری و غیره ) انتخاب دقیق تری داشته باشند .
بخش سوم : چرا کشور های آسیای مرکزی و روسیه خریداران اصلی قیر هستند ؟
در سال های اخیر ، با تغییر مسیر صادرات قیر از بازار های سنتی مثل هند ، اندونزی و شرق آفریقا ، تمرکز صادرات ایران به سمت کشور های شمالی و شرقی یعنی آسیای مرکزی و روسیه افزایش یافته است .
علت های این گرایش را می توان در چند محور تحلیل کرد :
۱ . نزدیکی جغرافیایی و صرفه ی اقتصادی در حمل و نقل
کشور های آسیای مرکزی مانند ازبکستان ، ترکمنستان ، تاجیکستان ، قزاقستان و قرقیزستان هیچ کدام دسترسی مستقیم به دریا ندارند و وابسته به واردات زمینی هستند .
ایران از طریق مرز های شمال شرقی و شمال غربی می تواند قیر را با کامیون ، واگن ریلی یا تانکر زمینی به این کشور ها منتقل کند . این مسیر بسیار کوتاه تر از مسیر هایی است که از کشور های اروپایی یا خاور دور طی می شود ، بنا بر این هزینه ی حمل و نقل کاهش قابل توجهی پیدا می کند .
همچنین ایران و روسیه به واسطه ی کریدور شمال – جنوب همکاری های لجستیکی متعددی ایجاد کرده اند . این مسیر به ایران اجازه می دهد تا از طریق دریای خزر و بنادر آستارا ، انزلی و امیر آباد قیر خود را مستقیماً به بنادر روسیه و قزاقستان ارسال کند .
۲. رشد زیر ساخت ها و نیاز زیاد به آسفالت
ببینید دوستان من ، پس از فرو پاشی شوروی ، کشور های آسیای مرکزی در مسیر توسعه ی اقتصادی قرار گرفتند و طی دو دهه اخیر سرمایه گذاری های گسترده ای در زمینه ی راه سازی ، احداث جاده های ترانزیتی و بازسازی زیر ساخت ها انجام داده اند .
قیر یکی از مصالح اصلی این پروژه هاست .
به عنوان مثال :
- در قزاقستان بیش از ۹۰ درصد جاده ها در حال بازسازی هستند .
- ازبکستان برنامه توسعه ی جاده های بین المللی خود را تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است .
- تاجیکستان به دلیل کوهستانی بودن ، نیاز زیادی به قیر با کیفیت بالا برای راه سازی در ارتفاعات دارد .
در چنین شرایطی ، قیر ایرانی با قیمت مناسب و کیفیت مطلوب ، بهترین گزینه برای این کشور ها محسوب می شود .
۳ . قیمت رقابتی و شرایط پرداخت آسان تر
یکی از دلایل اصلی استقبال کشور های همسایه از قیر ایران ، قیمت رقابتی آن نسبت به محصولات مشابه در بازار جهانی است .
به دلیل نزدیکی جغرافیایی ، ایران می تواند با حذف بخشی از هزینه های حمل ، قیر را ۱۵ تا ۳۰ درصد ارزان تر از رقبا به دست مشتریان آسیای مرکزی برساند .
و نکته اینجاست که از ظرف دیگر ، ایران معمولاً در معاملات خود با این کشور ها انعطاف مالی بیشتری نشان می دهد ؛ از جمله امکان تسویه با ارز محلی ، مبادله کالا ، یا پرداخت مدت دار. این ویژگی برای اقتصاد های در حال توسعه بسیار جذاب است .
۴. تطابق گرید قیر با شرایط اقلیمی منطقه
کشور های آسیای مرکزی و بخش های اروپایی روسیه ، زمستان های طولانی و سرد و تابستان های نسبتاً گرم دارند .
قیر صادراتی ایران به ویژه گرید های 60/70 و 80/100 دارای نقطه نرمی بالا و مقاومت در برابر ترک خوردگی در سرما هستند ، بنا بر این برای این اقلیم ها بسیار مناسب اند .
در مقابل ، قیر کشور های جنوب شرق آسیا یا خاور دور که عمدتاً از نفت سبک تولید می شود ، در دما های پایین شکننده می شود . از این رو قیر ایران از نظر فنی انتخاب مطمئن تری برای پروژه های عمرانی در این کشور هاست .
۵. تحریم ها و فرصت های جایگزین برای ایران و روسیه
تحریم های غرب علیه ایران و روسیه ، زمینه ی همکاری اقتصادی جدیدی بین دو کشور ایجاد کرده است .
در سال های اخیر ، ایران توانسته بخشی از نیاز روسیه به قیر و محصولات پالایشگاهی را از طریق تهاتر و صادرات مستقیم از بنادر شمالی تأمین کند .
از طرف دیگر ، روسیه نیز در برخی مناطق خود به قیر با گرید خاص نیاز دارد که در پالایشگاه های داخلی کمتر تولید می شود . ایران با انعطاف تولیدی بالا ، این نیاز ها را پوشش داده است .
به علاوه ، مسیر های جدید مانند کریدور بین المللی شمال – جنوب باعث کم شدن هزینه و زمان ترانزیت میان دو کشور شده است ، و این امر همکاری را تسهیل می کند .
بخش چهارم : مسیر های صادرات قیر ایران به شمال
ایران برای صادرات قیر به کشور های آسیای مرکزی و روسیه از چند مسیر اصلی استفاده می کند :
1. مسیر زمینی از طریق ترکمنستان و ازبکستان
قیر از پالایشگاه های اصفهان و بندر عباس با تانکر به مرز سرخس یا لطف آباد منتقل می شود و از آنجا وارد آسیای مرکزی می گردد .
2. مسیر ریلی از طریق آستارا و قزاقستان
در این مسیر ، قیر در واگن های مخصوص حمل مواد سنگین بارگیری شده و از طریق خطوط ریلی ایران -آذربایجان یا ایران – قزاقستان ارسال می شود .
3. مسیر دریایی از طریق بنادر شمالی ایران ( دریای خزر )
این مسیر به ویژه برای صادرات به روسیه و قزاقستان اهمیت دارد . تانکر های مخصوص حمل قیر از بنادر امیر آباد ، نوشهر و بندر انزلی به سمت آستراخان و ماخاچ قلعه در روسیه حرکت می کنند .
بخش پنجم : چالش ها و فرصت های پیش رو
اگر چه صادرات قیر ایران رونق بالایی دارد ، اما این صنعت بدون چالش نیست .
۱. نوسانات قیمت جهانی نفت
قیر محصولی وابسته به قیمت نفت است . افزایش یا کاهش شدید قیمت نفت خام می تواند مستقیماً بر قیمت تمام شده و حاشیه سود صادر کنندگان ایرانی تأثیر بگذارد .
۲. محدودیت های بانکی و حمل و نقل بین المللی
تحریم ها گاهی مانع از نقل و انتقال مالی و بیمه ی محموله ها می شود ، اما ایران با استفاده از ساز و کار تهاتر و تجارت ریالی توانسته بخش بزرگی از این مشکلات را دور بزند .
۳. رقابت با تولید کنندگان منطقه ای
کشور هایی مانند بحرین ، امارات و عربستان نیز در زمینه تولید قیر فعال شده اند ، اما به دلیل هزینه بالای انرژی و دوری از بازار آسیای مرکزی ، نتوانسته اند جایگاه ایران را متزلزل کنند .
بخش ششم : چشم انداز آینده صادرات قیر ایران
با توجه به روند توسعه ی روابط اقتصادی ایران با روسیه ، قزاقستان و ازبکستان ، پیش بینی می شود صادرات قیر در سال های آینده افزایش قابل توجهی یابد .
ایران همچنین در حال بررسی طرح هایی برای ایجاد پایانه های ذخیره و بسته بندی قیر در مرز های شمالی است تا فرآیند صادرات را تسهیل کند .
از طرف دیگر ، پروژه های عظیم زیر ساختی در مسیر کریدور شمال – جنوب ، شامل توسعه خطوط ریلی و جاده ای ، به ایران اجازه خواهد داد تا به هاب قیر منطقه تبدیل شود .
دوستان عزیزم در پایان باید بدانید که
قیر صادراتی ایران ، نه تنها از نظر کیفیت و قیمت ، بلکه از نظر موقعیت جغرافیایی و انعطاف در تجارت ، برای کشور های آسیای مرکزی و روسیه مزیت قابل توجهی دارد .
نزدیکی جغرافیایی ، تطابق گرید قیر با شرایط اقلیمی ، قیمت رقابتی و توسعه ی مسیر های حمل و نقل از جمله عواملی است که باعث شده این کشور ها در سال های اخیر به خریداران اصلی قیر ایران تبدیل شوند .
در چشم انداز آینده ، با گسترش همکاری های انرژی بین ایران و کشور های شمالی و توسعه ی شبکه های ترانزیتی ، انتظار می رود سهم ایران در بازار جهانی قیر بیش از پیش افزایش یابد .
قیر ، اگر چه محصولی صنعتی به نظر می رسد ، اما در واقع نقش راهبردی در اقتصاد صادراتی ایران ایفا می کند و می تواند یکی از ابزار های مؤثر کشور برای گسترش نفوذ اقتصادی در آسیای مرکزی و اوراسیا باشد .
عزیزانم پارین تراست از جمله شرکت هایی هست که به صورت منظم و مکرر به کشور های تاجیکستان و ازبکستان صادرات قیر از ایران انجام می دهد. پارین تراست توانسته رضایت کشور های زیادی را در بخش صادرات قیر کسب کند. شما هم می توانید به ما اعتماد کنید و آنالیز مدنظرتان را برای ما ارسال کنید.
